Jak uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe?

Niejednemu z nas marzy się zapewne odziedziczenie spadku po jakimś bogatym krewnym: pięknej willi z basenem, samochodu czy udziałów w świetnie prosperującej firmie. Niestety niejednokrotnie zdarza się, że nasz „bogaty krewny” niezbyt odpowiedzialnie kierował swoimi sprawami majątkowymi i mówiąc krótko jedyne, czym mógłby nas po swojej śmierci obdarować, to niespłacone kredyty, pożyczki czy też zadłużone mieszkanie. Co zatem należy zrobić, aby będąc spadkobiercą uniknąć długów spadkowych spadkodawcy?

Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że nie tylko prawa, ale i obowiązki majątkowe zmarłego z chwilą śmierci przechodzą na jego bliskich. Zatem, jeśli dowiemy się, że zostaliśmy powołani do spadku, czy to z mocy ustawy, czy też z testamentu, musimy dokładnie przeanalizować sytuację majątkową spadkodawcy. Prawo daje nam w tym zakresie 3 możliwości:

1. przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi – tzw. przyjęcie proste

2. przyjęcie z ograniczeniem tej odpowiedzialności – tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza

3. odrzucenie spadku.

Ad.1

Jeśli decydujemy się na takie rozwiązanie, nie musimy składać ani w sądzie, ani też u notariusza żadnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Brak takiego oświadczenia jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Wyjątkiem jest sytuacja gdy spadkobiercą jest osoba małoletnia albo/i ubezwłasnowolniona. W takim wypadku brak oświadczenia jest równoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Musimy jednakże zdawać sobie sprawę, iż przyjęcie spadku wprost oznacza, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność bez ograniczeń za długi spadkowe, zarówno z majątku spadkowego, jak i z majątku własnego.

Ad.2

Kolejnym rozwiązaniem, przewidzianym w naszym prawie cywilnym jest możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że przejmujemy ewentualne długi spadkodawcy tylko do wysokości spadku. A zatem, gdyby okazało się, że aktywa spadku są dużo mniejsze niż jego pasywa, czyli długi, wówczas nie będziemy musieli spłacać ich z własnej kieszeni. Zawsze jednak może się okazać, że długów nie ma wcale lub są niewielkie i wtedy, jeśli istnieje jakiś majątek, tylko na tym zyskamy. Stąd też jest to najbezpieczniejsza forma przyjęcia spadku.

Ad.3

Wybór przez spadkodawcę ostatniej z przedstawionych możliwości spowoduje, że nie odziedziczymy po zmarłym żadnych długów, ale też żadnego majątku. W związku z tym rozwiązanie to warto wybrać wówczas, gdy mamy pewność, że po spadkodawcy pozostały wyłącznie długi albo, że przewyższają one pozostawiony majątek. Spadkobierca, który złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku zostaje wyłączony z dziedziczenia i wobec prawa jest traktowany, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Uwaga! Musimy pamiętać, że odrzucenie spadku z powodu długów przez nas jako spadkobierców oznacza przerzucenie odpowiedzialności na innych członków rodziny, którzy są powołani do dziedziczenia w dalszej kolejności, czyli np. na nasze dzieci, wnuki. Stąd też, aby uniknąć tej odpowiedzialności, one także muszą złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Odrzucenie spadku przez małoletnie dzieci jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd, co oznacza, że rodzice nie mogą bez zgody sądu opiekuńczego dokonać takiej czynności ani wyrażać zgody na jej wykonanie (art. 101 §3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W konsekwencji rodzice muszą wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. We wniosku należy uprawdopodobnić, że przyjęcie spadku pozostaje w sprzeczności z dobrem i interesem dziecka.

Jeśli wszyscy powołani do dziedziczenia ustawowego spadkobiercy spadek odrzucą, wówczas przechodzi on na gminę lub Skarb Państwa.

Gdzie i kiedy złożyć wniosek?

Oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku” (art. 640 §1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zgodnie z przepisem art. 1015 §1 Kodeksu cywilnego: „oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania” (czyli dowiedział się, że jest spadkobiercą).

Każdy ze spadkobierców może złożyć osobno stosowne oświadczenia u notariusza lub w sądzie.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składane do sądu powinno zawierać:

1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;

2) tytuł powołania do spadku;

3) treść złożonego oświadczenia.

We wniosku należy także zamieścić informację o wszystkich wiadomych nam spadkobiercach wraz z ich miejscem zamieszkania i stopniem pokrewieństwa oraz wszelkich testamentach. Jako dowód dołączamy akt zgonu spadkodawcy.

Jeżeli składamy oświadczenie na piśmie, nasz podpis musi być poświadczony notarialnie. Możemy złożyć oświadczenie także ustnie na wyznaczonym posiedzeniu sądu, wówczas z przyjęcia takiego oświadczenia sąd sporządza protokół.

Koszt oświadczenia składanego przed sądem wynosi 50 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych). U notariusza kwota ta jest wyższa o koszty wypisu oraz 23% VAT.

Joanna Hładka

- radca prawny-