Aby przejść do rozważań dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej, należy na wstępie wyjaśnić, czym w ogóle jest władza rodzicielska i komu przysługuje.

Władza rodzicielska to pojęcie dość szerokie. Najogólniej można ją określić jako prawa i obowiązki rodziców wobec dziecka. Zgodnie z treścią przepisu art. 95 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do jego wychowania z poszanowaniem godności i praw. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.

Rodzice mają obowiązek wychowywać dziecko, odpowiednio nim kierować, troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka, pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka np. matka może pójść sama z dzieckiem na wizytę do lekarza, ojciec może pójść do szkoły na wywiadówkę itp.

Władza rodzicielska powstaje z chwilą narodzin dziecka i trwa do jego pełnoletności. Przysługuje obojgu rodzicom dziecka, niezależnie od tego, czy żyją ze sobą w związku, czy się rozstali.

Rozłąka rodziców. Jak przedstawia się kwestia władzy rodzicielskiej w przypadku rodziców żyjących osobno?

Otóż zgodnie z treścią przepisu art. 107 KRO jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może też pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka Porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów i sytuacja wskazuje na to, że będą współdziałać w sprawach dziecka. Zatem, kiedy rodzice są w stanie osiągnąć kompromis w sprawach, dotyczących ich wspólnego dziecka, sąd po analizie takiego Porozumienia, może pełnię władzy rodzicielskiej pozostawić obojgu rodzicom, pomimo ich faktycznej rozłąki.

W wypadkach, kiedy rodzice żyją oddzielnie i nie potrafią porozumieć się w kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka. Decydując, któremu z rodziców powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej, a któremu ograniczyć, sąd powinien rozważyć wszelkie okoliczności, wpływające na to, które z rodziców daje większą gwarancję prawidłowego rozwoju dziecka.

Sąd wówczas obowiązany jest konkretnie określić, do jakich obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka ogranicza władzę drugiego rodzica. Rodzic ograniczony w wykonywaniu władzy rodzicielskiej może mieć np. prawo do decydowania o sprawach dotyczących przyszłości dziecka: wyboru szkoły, miejsca zamieszkania, miejsca spędzenia wakacji, sposobu wychowania religijnego Może mieć też prawo decydowania o sprawach dotyczących życia codziennego dziecka np. wybór zajęć pozaszkolnych, wybór lekarza, sposobu leczenia, prawo wglądu w dokumentację medyczną itp.

Taką decyzję sąd może podjąć w sytuacji, gdy rodzice nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim, pozostają w związku małżeńskim, lecz żyją oddzielnie oraz podczas rozwodu i separacji.

Ingerencja we władzę rodzicielską

Jeżeli władza rodzicielska nie jest prawidłowo sprawowana, sąd może zadecydować o jej ograniczeniu, pozbawieniu lub zawieszeniu.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić wówczas, gdy zagrożone jest dobro dziecka. Mowa jest o tym w przepisie art. 109 KRO, który przewiduje ograniczenie władzy rodzicielskiej w razie niewłaściwego wykonywania tej władzy przez rodziców stanowiąc, że: „Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia”.

Sąd opiekuńczy w takim wypadku może w szczególności: zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania lub skierować rodziców do specjalistów, zajmujących się terapią rodzinną lub inną pomocą z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń, określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi, zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić, gdy władza ta nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. choroba psychiczna) albo z powodu nadużywania władzy rodzicielskiej (np. znęcanie się nad dzieckiem) lub z powodu rażącego zaniedbywania obowiązków względem dziecka (art. 111 KRO).

W sytuacji pozbawienia władzy rodzicielskiej tylko jednego z rodziców, władza ta przysługuje drugiemu. Pozbawienie władzy rodzicielskiej obojga powoduje natomiast konieczność ustanowienia dla dziecka opieki prawnej (np. rodziny zastępczej).

Sąd może także zawiesić władzę rodzicielską, gdy istnieje przemijająca przeszkoda w jej wykonywaniu (art. 110 KRO.) np. pobyt rodzica(ów) w szpitalu z powodu choroby. Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

Władzę rodzicielską można przywrócić do jej pełni, więc jej ograniczenie nie jest stanem nieodwracalnym. Można również pozbawić władzy rodzicielskiej, gdy już została ograniczona, a dobro dziecka za tym przemawia. Jedynym kryterium, jakim kieruje się sąd wydając orzeczenie w tym przedmiocie jest dobro dziecka.

Warto podkreślić, że zarówno ograniczenie, jak i pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej nie zwalnia go z obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka. Okoliczności te nie upoważniają także do obniżenia wysokości już zasądzonych alimentów.

Joanna Hładka

- radca prawny-