Johann Hänfler, duchowny, teolog, kaznodzieja, filozof, poliglota, archiwista oraz historyk z Wińska oraz Kostrzyna. Autor biografii margrabiego Jana, szeregu prac teologicznych oraz ”Traktatu o nowej modzie”.

Urodził się w dniu 4 maja 1659 roku we Wschowie. Jego ojcem był Krzysztof, a matką Dorota z domu Fleischer. Dzieciństwo spędził w Wińsku na Dolnym Śląsku, stąd często tytułował sie „von Winzig” lub „Winziga Silesius”. Pierwsze nauki pobierał zapewne w ewangelickiej szkole w Wińsku. Już w wieku 13 lat pracował w Hospicjum w Brzegu. Ojciec zmarł, gdy Johann Hänfler miał 15 lat. Dzięki zarobionym pieniądzom, wsparciu finansowym protekora i opiekuna w osobie pastora Johanna Hauschilda z Wińska oraz referencjom z Hospicjum z Brzegu rozpoczął naukę w Gimnazjum Marii Magdaleny we Wrocławiu. Pierwszym nauczycielem Johanna Hänflera był kaznodzieja Karl Friedrich Güssau z Wińska, który uczył go śpiewu kościelnego.

W wieku 19 lat, tuż po ukończeniu gimnazjum pracował u cesarskiego radcy Gotfrida Textora w księstwie legnicko – brzesko – wołowskim. Rok później w listopadzie roku 1679 udał się na studia do Frankfurtu nad Odrą. Jego opiekunem i promotorem był inspektor Johann Christoph Ludecus, który powierzył mu stanowisko subrektora (historyczna nazwa nauczyciela gramatyki) w tutejszej szkole miejskiej. W dniu 21 września 1681 roku ukończył studia filozoficzne, a w dwa lata później w 1684 roku w katedrze teologii Dawida Becmanna otrzymał tytuł magistra. W tym samym roku przybył do twierdzy kostrzyńskiej, gdzie został kaznodzieją oraz diakonem w tutejsze parafii ewangelickiej. W 1685r. ożenił się w Kostrzynie z Annę Marię Schulze z domu Hückel, wdową po swoim poprzedniku. Jednocześnie odziedziczył pokaźną bibliotekę, którą zgromadził Georg Schultze. Archidiakon Georg Schultze był rodowitym kostrzynianinem i zmarł rok wcześniej. W dniu 4 października 1702 roku został następcą zmarłego archidiakona Dawida Glado. Przez 28 lat pracy duszpasterskiej w Kostrzynie Johann Hänfler pilnie studiował i wzbogacał swój zbiór biblioteczny, który służył mu pomocą w wygłaszaniu kazań, pisaniu mów pogrzebowaych oraz pisaniu i wydawaniu prac o charakterze świeckim. Swoje kazania i lekcje religii wygłaszał i prowadził również w Dąbroszynie i Warnikach. Johann Hänfler był wszechstronnie wykształcony, znał wiele języków w tym: grekę, łacinę, francuski oraz arabski. Interesował się zarówno teologią, filozofią, literaturą, prawem oraz historią. Wiele uwagi poświęcił badaniom dziejów twierdzy kostrzyńskiej. Słynął z elegancji, wysokiej kultury i erudycji. Jego małżeństwo z Anną Marią było szczęśliwe. Hänflerowie doczekali się trzech synów: Jana Krzysztofa, Samuela Gottlieba, Beniamina Fryderyka oraz nieznaną z imienia córkę, która wyszła za mąż za diakona Mateusza Neumanna z Myśliborza. W listopadzie 1711 roku ciężko zachorował na serce. Jego lekarzem był doktor Stosch, królewski lekarz przyboczny z Kostrzyna. Po krótkiej chorobie zmarł 3 lutego 1712 roku w Kostrzynie w wieku 53 lat.

Mowę pogrzebową w dniu 14 marca wygłosił kaznodzieja Fryderyk Jacobi z pobliskiego Tuchebandu. Epitafia na jego cześć oraz ku jego pamięci sporządzili: zięć Mateusz Neumann, kaznodzieja z Myśliborza, Albert Wessel z Frankfurtu, Fryderyk Wessel z Gorgast, Piotr Konrad z Kostrzyna oraz jego synowie Jan Krzysztof, Samuel Gottlieb i Beniamin. Samuel Gottlieb urodzony w Kostrzynie ukończył w dniu 1 maja 1717 roku studia teologiczne na uniwersytecie w Jenie.

Johann Hänfler był autorem szeregu prac z zakresu teologii i filozofii. Napisał też wiele mów pogrzebowych, które wydawane były zarówno w Kostrzynie, Frankfurcie nad Odrą oraz Wittenberdze. Sporzadził biografię swojego promotora Johana Ludecusa z Frankfurtu nad Odrą, zatytułowaną: Das Merckwürdige Leben Des weyland Hoch-Ehrwürdigen/ Großachtbar - und Hochgelehrten H. Johannis Christophori Ludeci/ Philosophiae Magistri. Eines um die Kirche Gottes hochverdienten Theologi ...Franckfurt an der Oder: Cöpselius, 1683;

W 1699 roku w kostrzyńskiej drukarni Gottfrieda Heinichena ukazał się jego utwór poetycki na cześć elektora brandenburskiego Fryderyka III zatytułowany: „Die Ersten Buchstaben, in welchen Seine Unterthänigste Devotion [...] Herrn Friederich dem Dritten [...] bey angestellter Hochfeyerlichen Huldigung In der Neu-Marck und andren incorporirten Kräysern den 5. Octobr. 1699. in Cüstrin Hertz und Feder zusammen setzen, und vermittelst”.

Wydał też drukiem „Traktat o nowej modzie” - Ists auch Mode? Wenn wil Mode Modus werden? Oder: der Christen Nach dem Muster der H. Schrift/ der Väter/ Weltweisen und gesunden Vernunft verfertigte Neue Mode: Darinnen Die Zuläßige Tracht erwiesen/ die verbothene verwiesen/ die Einwürffe zur Gnüge abgewiesen und die Hülfs-Mittel zu einer Lobwürdigen Kleidung angewiesen werden, Franckfurt an der Oder, Schrey, 1693. Właśnie w tej monografii autor podkreślił, że pochodzi z Wińska na Dolnym Śląsku!!!

Głównym dziełem teologicznym Johanna Hänflera był wydany w 1705 roku ponad 1600 stronicowa książka do nabożeństw wraz z katechizmem (modlitewnikiem) przeznaczonym zarówno dla duchownych, jak i wiernych !

Modlitewnik opracowany został w postaci zbioru wybranych z Pisma Świętego fragmentów: ksiąg, listów oraz ewangelii apostolskich na wszystkie święta liturgiczne. Został podzielony na dwie główne części. Pierwsza część kościelna przeznaczona została na cały rok liturgiczny: niedziele, święta, uroczystości, wspomnienia oraz dni powszednie. Pierwsza część liczy 868 stron. W drugiej części liczącej 736 stron natomiast można znaleźć kolejne ewangelie, litanie oraz czytania itd. Całość dzieła Johanna Hänflera zwieńcza skorowidz listów, ewangelii, wyznania wiary oraz alfabetyczny zgodny z porządkiem pisma świętego. Modlitewnik wydany został w Lipsku i Frankfurcie nad Odrą. Na wstępie umieszczone zostały kolorowe sztychy przedstawiające autora oraz sceny z życia Jezusa Chrystusa. Autor zamieścił w nim również wykaz swoich prac: I. Filozoficznych wydanych w języku niemieckim oraz łacinie – łącznie siedem. II. Teologicznych na które składały się kazania, m.in.: 10 kazań z okazji ślubu. III. Mowy pogrzebowe. IV. Pozostałe - „Traktat o nowej modzie” itp. Tytuł oryginalny modlitewnika:

„Vollständiger Hauß- und Kirchen-Schatz: Welcher in Zwey Haupt-Abtheilungen gefasset, Deren erstere vorstellet Die Krone des Lebens, Wie sie den treuen Kindern Gottes beygeleget wird in allen Sonn- Fest- und Apostel-Tagen der Episteln und Evangelien; In der andern Abtheilung aber sind zu finden ...“.

Ukoronowaniem jego pracy stało się ukończenie w roku 1709 obszernej, opartej na źródłach archiwalnych, biografii margrabiego Jana z Kostrzyna (Johann von Brandenburg) wzbogaconejrejestrem dokumentów i przypisami. Pracę zatytułował: „Der große Nahm, welchen Seine Durchleucht: Herr Johannes, Marggraff zu Brandenburg, sonst der Weise, ernste und beständige, der Rath des Reichs und das Auge Deutschlands genant. Der Cüstrin und Peiz bevestiget und in Krieg und Friede große und herrliche Thaten gethan auch, da fast alles in der Religion wandte, allein beherßt, für den Riß getreten; bey Lebzeiten geführet, und nach dem Tode behalten, auß unterthänigster Devotion gegen Se. Durchlaucht. und das Höchst löbliche Hauß von Brandenburg bewiesen und gepriesen von M. Johann Hänfler, nebst einem Register uud einer Zueignungs”.

Rękopis ten został przekazany wraz z rejestrem dokumentów z archiwum kostrzyńskiego oraz dedykacją królowi pruskiemu Fryderykowi I. Inny egzemplarz swojej pracy złożył do Królewskiego Urzędu Statystycznego we Frankfurcie nad Odrą. Niestety wieloletnia praca Johanna Hänflera nie została opublikowana. Pruski władca uważał, że należy wydrukować całą historię rodu Hohenzollernów. W rękopisie przekazanym do królewskiej biblioteki w Berlinie, zamieścił szereg ważnych dokumentów z kancelarii margrabiego Jana oraz jego małżonki - księżnej Katarzyny (urodzonej księżniczka brunszwicko – luneburskiej i margrabiny brandenburskiej). Dodatkowo sporządził liczne odpisy z kancelarii pary książęcej, m.in.: opis budowy twierdzy kostrzyńskiej, korespondencję, testamenty, nadania przywilejów. Bezcenne są również dla historii przetłumaczone łacińskie inskrypcje oraz epitafia, które znajdowały się w kościele.

Ważnym dokumentem odkrytym w kostrzyńskim archiwum przez Johanna Hänflera był m.in.: Porządek Policyjny (miejski) dla Dębna tzw. Polizei-Ordnung z dnia 23 września 1570 roku. Dokument ten utożsamiany jest z nadaniem praw miejskich (miasto i gmina w woj. zachodniopomorskim, przyp. J.P.)

Jego biogram oraz charakterystykę sporządził Siegismund Justus Ehrhardt. Historyk kościoła ewangelickiego oraz dyplomatyki na Śląsku był również diakonem w Ścinawie oraz pastorm w Baszynie. Jako autor pierwszej monografii twierdzy Kostrzyn z 1769 roku pt. Altes und Neues Küstrin, oder Beyträge zu einer historischen Nachricht von denen Schicksalen der Haupt-Stadt ... Küstrin in der Neumarck, etc. s.186-188 zamieścił następującą notatkę o Johannie Hänfler:

… pobożność połączona z nauczaniem, obiektywny osąd, stałe uczenie się, studiowanie literatury klasycznej, dogłębna wiedza historyczna, zwłaszcza o naszym kraju (Nowej Marchii przyp. J.P.). Nie mówię nic o innych rzeczach, które przez dłuższy czas publicznie głosił z największą pochwałą dla ozdoby Kościoła...

Warto przy tym podkreślić, że z rękopisu Johanna Hänflera w czasach późniejszych obficie korzystali historycy zajmujący się dziejami twierdzy kostrzyńskiej.

Józef Piątkowski